„Narody, które tracą pamięć – giną …”
Jan Paweł II
Ksiądz Jan Długosz (1415 – 1480)
Obserwując dzieje naszego narodu można zauważyć wielu wspaniałych Polaków, którzy nie szczędzili sił, intelektu ani serca dla dobra ukochanej Ojczyzny. Niewątpliwie takim wspaniałym człowiekiem jest Jan Długosz, który należy do najwybitniejszych osobowości swego czasu.
To dziejopis, który złotymi zgłoskami zapisał się w historii Polski, a przede wszystkim w pamięci i sercach Polaków.
Jan Długosz (Longinus) urodził się w 1415 roku w Brzeźnicy pod Radomskiem, pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej. Historię nie tylko pisał, ale i brał w niej czynny udział, jako długoletni sekretarz biskupa Oleśnickiego, jako wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, jako negocjator kardynała i króla. Uczestniczył też w wielu ważnych rokowaniach i poselstwach dyplomatycznych: do papieża, Krzyżaków – w epoce wielkiej wojny o Pomorze, na Węgry i do Czech.W takiej to atmosferze zrodziło się historyczne powołanie Długosza. Trzeba też dodać, że powołanie nad wyraz piękne, które miało przetrwać wieki. Jeżeli jeszcze dodamy kilka charakterystycznych cech usposobienia takich, jak: żywy temperament nie wykluczający powagi i głębokości, nadzwyczajna pracowitość i ogromne zamiłowanie do nauki oraz uczenia się, to wszystko stawia Długosza w szeregu najlepszych. Również jako duchowny Jan Długosz odgrywał rolę wybitną.
Przez wiele lat piastował godność kanonika krakowskiego. Pod koniec życia otrzymał nominację arcybiskupa lwowskiego, ale katedry już nie zdążył objąć. Jako członek kapituły krakowskiej popadł w konflikt z Kazimierzem Jagiellończykiem, który dążył do samodzielnego obsadzania stolic biskupich. Wtedy Długosz jako duchowny, ale też jako zwolennik myśli i metod politycznych Oleśnickiego bronił autonomii kościelnej przeciw ingerencji władzy świeckiej. Okazał przy tym szlachetną wierność swym poglądom i ideałom. Charakteryzując Długosza jako duchownego, posiadającego liczne beneficja kościelne, nie sposób pominąć jego pracy dobroczynnej na rzecz Kościoła.
Zbierał środki materialne, które ofiarował na liczne fundacje społeczne i dobroczynne oraz na budowanie kościołów. Swoimi oszczędnościami wspierał też umiłowaną Akademię Krakowską oraz studentów. Trzeba też dodać, że Jan Długosz odbył w 1450 roku podróż do Ziemi Świętej, która w jego życiu duchownym miała podwójne znaczenie. Dała mu moc silnych i bardzo interesujących wrażeń. Z tej też podróży przywiózł do Polski rękopisy autorów starożytnych, zwłaszcza historyków, co odbiło się w jego dziełach w zakresie stylu. Opisując tak wspaniałego człowieka, nie sposób nie nawiązać do wykształcenia Jana Długosza. Otóż charakterystyczną jest rzeczą, że wykształcenie swe zawdzięcza nie tylko studiowaniu za granicą, ale i w Polsce. W latach 1428 – 1431 studiował w Akademii Krakowskiej. Natomiast liczne podróże, czynna działalność polityczna, przyczyniły się do rozszerzenia horyzontu myślowego i pogłębiły umysł naszego dziejopisa. Działalności Długosza towarzyszyła intensywna praca historyczna nad dziełami takimi, jak: opis zdobytych pod Grunwaldem chorągwi krzyżackich – „Banderia Prutenorum”, herbarz „Insignia seu clenodia(…) Regini Poloniae” , żywoty świętych „Vita S. Stanislai”, „Vita S. Cunegundis”, katalogi biskupów polskich pt. „Viatae episcoporum Poloniae” , ogromny opis diecezji krakowskiej „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis”, wreszcie, monumentalne „Annales seu Cronicae Regni Poloniae”, obejmujące dzieje Polski od czasów bajecznych do 1480 roku.
W dziele tym o układzie kronikarskim Długosz oparł się na pracach poprzedników polskich i obcych oraz na starannie zbadanych dokumentach, wykazując przy tym dużo nowoczesnego krytycyzmu. Stosował m. in. za wzorem Liwiusza tzw. metodę pragmatyczną, wiążąc opisywane fakty w łańcuch przyczyn i skutków. Długosz to pisarz – patriota, odczuwający wielkość epoki, w której żył i pracował. Jego dzieła są wyrazem jego indywidualności, kierunków myślenia, przejawem wielkiego talentu literackiego i upodobań, są wiernym odzwierciedleniem ówczesnej mentalności polskiej. Jan Długosz zmarł 19 maja 1480 roku w Krakowie i pochowany został na Skałce.