23 października, począwszy od 1991 roku, na całym świecie, ale głównie w Ameryce Północnej, odbywają się obchody nieoficjalnego Światowego Dnia Mola. Data oczywiście jest nieprzypadkowa i wiąże się z wartością liczby Avogadra, której odkrycie (1811) i wprowadzenie (1909) zrewolucjonizowało chemię, fizykę i pozostałe nauki eksperymentalne. Po raz pierwszy, także w naszej szkole, postanowiliśmy upamiętnić to jedno z największych wydarzeń w historii nauki. W godzinach wieczornych przeprowadziłem wykład popularnonaukowy „Jak to z tym molem było?” przedstawiając, w wersji skróconej, całą historię mola od hipotezy Amadeo Avogadro, przez wprowadzenie go w życie przez Jeana Baptiste’a Perrin, aż po wykorzystanie w czasach późniejszych i teraźniejszości.
Wykład odbył się 23 października w godzinach wieczornych na platformie Google Meet wykorzystywanej w naszej szkole do prowadzenia zdalnych lekcji. W wydarzeniu uczestniczyło 85 osób, w tym nauczyciele szkoły i uczniowie, niekiedy ze swoimi rodzicami.
Po krótkim przedstawieniu definicji liczby Avogadra i mola oraz ich ewolucji na przestrzeni wieków, zaprezentowałem sylwetkę Amadeo Avogadro – włoskiego fizyka i chemika, profesora uniwersytetu w Turynie, który za życia nie był postacią znaną i nie zabiegał o żadne zaszczyty ani tytuły. Wartość pracy naukowej Avogadra została dostrzeżona dopiero kilka lat po jego śmierci. Zaproponowana przez niego hipoteza, uzależniająca liczbę cząstek dowolnego gazu tylko od warunków, w jakich się znajduje (temperatura, ciśnienie, objętość), rzucała zupełnie nowe światło na opracowywaną wówczas teorię kinetyczną gazów. Avogadro sam nie podał wartości liczby nazwanej później od jego nazwiska. Dokonał tego francuski fizyk Jean Baptiste Perrin, za co w 1926 roku otrzymał Nagrodę Nobla. W konsekwencji tych wydarzeń na przestrzeni ponad stu lat, dokonano szeregu odkryć fizycznych i chemicznych.
Światowy Dzień Mola po raz pierwszy świętowano w 1991 roku w szkole średniej w Prairie du Chien w stanie Wisconsin. Obecnie emerytowany ówczesny nauczyciel tej placówki – Maurice Oehler przeczytał artykuł na ten temat w czasopiśmie „The Science Teacher” i 15 maja 1991 założył istniejącą do dziś Fundację Dnia Mola. Od tego roku, najpierw w USA i Kanadzie, ale potem także w innych krajach, obchodzi się Światowy Dzień Mola, aby zainteresować uczniów chemią podczas zabaw związanych z tą dziedziną nauki.
Jeden mol każdej substancji zawiera 602214076000000000000000 indywiduów chemicznych (atomów, cząsteczek, jonów, elektronów itd.). Na koniec wykładu uświadomiłem 85 uczestnikom, jak wielka jest liczba Avogadra. Okazało się, że żyjące na Ziemi obecnie 7,6 mld ludzi to tak naprawdę niewielki ułamek mola. Miliard to bowiem jedynka z dziewięcioma zerami, a liczba Avogadra zawiera ich aż 23! Co więcej, wiek naszej planety, szacowany na 4,5 mld lat, wyrażony w sekundach, to dopiero milionowa część mola! Jego wartość przekracza natomiast masa Ziemi szacowana na dziesięciokrotność mola.
Wykład popularnonaukowy „Jak to z tym molem było?” okazał się sukcesem frekwencyjnym. W obecnych czasach pozostały nam jedynie kontakty zdalne i w ten sposób, w formie zabawy, także możemy przekazywać uczniom wiedzę. Wydarzenie z pewnością będzie kontynuowane w przyszłości!
Konrad Trokowski
